a-Lá rau tàu bay dùng làm rau
+Ở Việt Nam
Rau tàu bay được biết đến và nổi tiếng qua chiến tranh Việt Nam, đây là một loại rau rừng giúp bộ đội Việt Nam làm nguồn thực phẩm thay cho rau xanh trong những tháng năm chiến trường ác liệt.
Tuy có tên là rau nhưng thực tế nó chỉ là một loài cỏ dại, có thể ăn được như rau nhưng do có nguồn gốc hoang dại, còn nhiều độc tính nên không được sử dụng nhiều hoặc trồng làm rau. Ở Việt Nam, đôi khi nó được sử dụng làm thực phẩm thay thế rau xanh nhưng rất hạn chế vì có mùi hắc rất khó chịu kể cả khi đã luộc chín.
Đọt non và lá rau tàu bay có thể dùng để ăn sống, muối dưa, luộc, xào, nấu canh, hoặc làm nộm trộn với hoa (bắp) chuối... Trong thời gian chiến tranh Việt Nam, nó là món ăn thường xuyên của du kích, bộ đội khi hoạt động ở những vùng rừng núi do không có điều kiện để trồng rau xanh thường xuyên để tránh bị lộ nơi đóng quân hoặc những lúc hết lương thực.
Tuy nhiên rau tàu bay có vị đắng và mùi hôi đặc trưng cần có cách chế biến phù hợp mùi vị mới thơm ngon.
Có người khoái mùi vị đặc trưng của rau tàu bay. Nhưng có ý kiến cho rằng ăn nhiều và thường xuyên rau tàu bay sẽ bị thiếu máu. Để khắc phục tình trạng đó thì cần làm toan hóa rau tàu bay bằng cách phối hợp chấm nước mắm chanh hoặc làm rau trộn có chanh hoặc giấm để tăng hấp thu sắt tạo huyết sắc tố. Cũng có ý kiến dùng thường xuyên rau tàu bay có thể bị sỏi thận. Do đó nên ăn thay đổi những món rau rừng khác. Tuy nhiên, những ý kiến này chưa được khoa học kiểm chứng.
Kinh nghiệm của các cựu chiến binh Việt Nam cho biết: nấu canh rau tàu bay nên lắng bỏ phần dầu để khỏi bị có mùi hắc như mùi xăng rất đặc trưng của rau tàu bay, rồi mới cho gia vị vào, thì sẽ thơm ngon.
Hiện nay ở Khu bảo tàng Chiến khu D đang khôi phục trồng lại rau tàu bay để phục vụ các cựu chiến binh về thăm lại chiến trường xưa và các du khách trong và ngoài nước cũng rất thích thú thưởng thức món rau chiến khu với nhiều món ăn như rau tàu bay bóp gỏi, rau tàu bay muối dưa chua, rau tàu bay xào thịt rừng, canh, lẫu rau tàu bay!
+Ở Trung Quốc
Loài rau tàu bay (Gynura crepioides) được dùng làm dược liệu từ lâu đời. Hiện nay rau tàu bay được trộn làm rau xà lách và được dùng để nấu canh. Loài rau tàu bay đang được trồng thương mại hóa ở Trung Quốc như một loài rau sạch nhằm khuyến cáo người dân ăn để làm giảm lượng cholesterol có hại trong máu.
+Ở Nhật Bản
Ở tỉnh Okinawa bao gồm nhiều quần đảo ở cực Nam Nhật Bản công ty Organic Vibrance đang mở trang trại để trồng rau tàu bay (Gynura crepioides) để kinh doanh rau sạch có vị thuốc để làm giảm cholesterol được mang tên là “Rau bina Okinawa” và từ đó trong tiếng Anh xuất hiện tên gọi cho rau tàu bay là “Okinawan spinach”.
Rau tàu bay được pha trộn với các rau xanh khác làm món salad để tăng khẩu vị và làm thuốc thảo dược.
Ngoài ra nhờ sức sống tốt của loài rau này nên ở Nhật Bản cũng dùng để che phủ đất, chống xói mòn, làm cây cảnh và dùng trong thiết kế nông nghiệp sinh thái (permaculture).
b- Các bộ phận cây rau tàu bay dùng làm thuốc
Theo y học dân gian, rau (cải) tàu bay có vị đắng, mùi thơm, tính bình, có tác dụng thanh can hỏa, giải độc, se da, tiêu viêm, tán uất, tiêu hòn cục, cầm máu, sát trùng. Thường dùng cả cây phơi khô làm thuốc trị cảm sốt, hạ nhiệt, kích thích tiêu hóa và lợi tiểu. Dịch lá trừ giun, thu liễm, giã đắp trị mụn nhọt.
Rau tàu bay có những công dụng phòng chữa bệnh như sau:
- Rau tàu bay cung cấp các loại vitamin nói chung và vitamin A, C là những vitamin chống ôxy hóa, khử gốc tự do.
- Rau tàu bay có nhiều xơ gây nhuận tràng và giảm hấp thu chất béo, làm thức ăn kiêng cho người béo phì.
-Một số vùng dân cư người ta quen dùng rau tàu bay phòng chống côn trùng, rắn rết cắn, bằng cách giã nhuyễn xoa đắp lên chỗ bị tổn thương.
(theo BS. Phó Đức Thuần).
Chuyện kể Bác Hồ ăn rau tàu bay
Tháng 9/1950, Bác Hồ đi thị sát chiến dịch biên giới. Hôm đi qua chợ mới Bắc Kạn, sáu bác cháu ăn lương khô, có được chút chất tươi chính là món rau tàu bay luộc. Anh em khen được bữa ăn ngon miệng. Bác Hồ nói: “rau tàu bay có khác, ăn vào thấy nhẹ cả người, lại có cả mùi xăng”. Anh em lại được dịp phá lên cười vui vẻ.
Nguồn: (theo BS. Phó Đức Thuần).
Rau tàu bay trong Thơ ca
Anh đã sống những tháng năm hào hứng
Ăn rau tàu bay, hát vỗ nhịp vào báng súng
Trích (Về làng - Trần Đăng Khoa)
Cơm gạo mốc, mà tưởng cơm nếp mới
Rau "tàu bay" không muối cũng thành canh...
(Đêm tháng năm - Văn Thảo Nguyên)
Kỹ sư Hồ Đình Hải
