Một số kinh nghiệm, giải pháp nâng cao chất lượng giám sát của hệ thống Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tỉnh Bình Phước

Nhìn chung, hoạt động giám sát của MTTQVN các cấp trên địa bàn tỉnh Bình Phước ngày càng đi vào nề nếp, hiệu quả; góp phần quan trọng, tích cực trong công tác tham gia xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền. Báo cáo chính trị Đại hội Đảng bộ tỉnh Bình Phước lần thứ XI, nhiệm kỳ 2020 – 2025 (trang 11) cũng đã có nhận định “...chất lượng giám sát, phản biện xã hội và tham gia góp ý xây dựng Đảng, chính quyền ngày được nâng lên”.

 Tại một cuộc điều tra xã hội học theo Phương án số 256/KH-MTTQ-BTT ngày 04/5/2022 của Ban Thường trực UBMTTQVN tỉnh Bình Phước. Kết quả điều tra 284 phiếu đối với lãnh đạo các cơ quan, tổ chức, đơn vị thuộc đối tượng chịu sự giám sát của MTTQVN các cấp trên địa bàn tỉnh Bình Phước (sau đây viết tắt là Cuộc điều tra 256). Hầu hết người được phỏng vấn đều cho rằng, hệ thống MTTQVN tỉnh Bình Phước có vai trò rất quan trọng và quan trọng đối với hoạt động giám sát, trong đó thang đo rất quan trọng có đến 196 người trả lời (69,0%), quan trọng có 82 người trả lời (28,9%). 75,4% phiếu trả lời đều cho rằng, hoạt động giám sát MTTQVN tỉnh Bình Phước quan trọng vì góp phần xây dựng và thực hiện đúng các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước; đại diện, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của Nhân dân, kịp thời phát hiện và kiến nghị xử lý sai phạm, khuyết điểm...

Tuy nhiên, hoạt động giám sát của MTTQVN các cấp trên địa bàn tỉnh Bình Phước vẫn còn một số hạn chế và khó khăn nhất định như:

- Nhận thức của một bộ phận cán bộ, đảng viên về hoạt động giám sát của MTTQVN còn hạn chế; một số cơ quan, tổ chức, đơn vị trong đó có cả đối tượng chịu sự giám sát chưa thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ phối hợp giám sát theo quy định, như: một số cơ quan, tổ chức, đơn vị thực hiện chưa nghiêm về thời gian gửi báo cáo, tài liệu phục vụ cho công tác giám sát theo yêu cầu; báo cáo chưa đúng, đủ theo đề cương bao cáo giám sát; một số cơ quan, tổ chức, đơn vị cử thành phần tham gia làm việc chưa phù hợp; việc tiếp thu, giải trình, giải quyết ý kiến, kiến nghị sau giám sát còn hạn chế.

- Nhân lực của MTTQVN các cấp hiện nay, nhất là cơ sở chưa đáp ứng tốt yêu cầu về hoạt động giám sát. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam một số nơi, chưa được quan tâm tạo điều kiện về kinh phí hoạt động giám sát theo quy định.

- Hoạt động giám sát của MTTQVN ở một số nơi chưa hiệu quả, do còn lúng túng trong việc xác định đối tượng, nội dung, phương thức triển khai thực hiện giám sát; tính chủ động, sáng tạo của Mặt trận ở một số nơi chưa cao.

- Hoạt động giám sát của Ban Thanh tra nhân dân và Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng còn nhiều hạn chế, hình thức. Nhiều nơi, hoạt động chủ yếu là Trưởng Ban TTND, nội dung hoạt động chủ yếu là xác minh các vụ việc theo yêu cầu của Chủ tịch UBND cấp xã; trình độ năng lực của Trưởng Ban TTND cấp xã còn nhiều hạn chế và không ổn định.

 Các nguyên nhân chủ yếu dẫn đến những hạn chế, khó khăn trên:

- Việc quán triệt, học tập của một số cấp ủy, chính quyền chưa thực sự đầy đủ và sâu sắc. Nhận thức của một bộ phận cán bộ, đảng viên còn hạn chế; một số địa phương đơn vị còn xem đây là hoạt động riêng của Mặt trận nên chưa thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ theo Quy chế, Quy định.

- Hoạt động giám sát ngày càng được coi trọng, rõ việc hơn và cần thiết phải nâng cao; nhiều nội dung mới, khó đòi hỏi cần tập trung đầu tư, nghiên cứu thực hiện mới hoàn thành nhiệm vụ. Tuy nhiên, nhân lực của MTTQVN các cấp hiện nay, nhất là cơ sở chưa đáp ứng về số lượng, tiêu chuẩn, trình độ, năng lực, kỹ năng để thực hiện tốt các hoạt động giám sát. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam một số nơi, chưa được quan tâm tạo điều kiện về kinh phí hoạt động giám sát theo quy định.

- MTTQVN ở một số nơi còn lúng túng trong việc xác định đối tượng, nội dung, phương thức triển khai thực hiện giám sát; tính chủ động, sáng tạo chưa cao, chưa vận dụng đầy đủ, linh hoạt, hiệu quả 4 hình thức giám sát theo quy định, chất lượng nhiều văn bản kiến nghị sau giám sát còn chưa đảm bảo, nhiều nơi còn hình thức; một số địa phương, lãnh đạo Mặt trận chưa thể hiện bản lĩnh “dám nói, dám làm, dám chịu trách nhiệm”, vẫn còn hiện tượng nể nang, né tránh, ngại va chạm trong quá trình giám sát; việc theo dõi, đôn đốc việc giải quyết kiến nghị sau giám sát ở nhiều nơi chưa được chú trọng, dẫn đến việc kiến nghị một chiều, hình thức, hiệu quả chưa cao.

- Trình độ, năng lực của thành viên Ban TTND, Ban GSĐTCCĐ không đồng đều, một số nơi thành viên Ban TTND lại thường xuyên thay đổi; việc xây dựng chương trình, kế hoạch hoạt động còn mang tính hình thức, chưa chủ động tham gia thực hiện nhiệm vụ. Nhiều nơi, ngân sách xã không cân đối được kinh phí chi cho hoạt động của Ban Thanh tra nhân dân, Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng theo quy định nên hiệu quả hoạt động của các tổ chức đại diện này còn khó khăn, hạn chế.

Nhận định về vấn đề này, Báo cáo chính trị Đại hội Đảng bộ tỉnh lần thứ XI, nhiệm kỳ 2020 – 2025 (trang 15, 16) có đánh giá:  Một số cuộc kiểm tra, giám sát chất lượng chưa cao; nắm bắt tình hình chưa toàn diện để có quyết định kiểm tra, giám sát phù hợp, kịp thời đối với tổ chức đảng, đảng viên, nhất là người đứng đầu. Sự phối hợp giữa công tác kiểm tra, giám sát của Đảng với công tác thanh tra nhà nước, giám sát của Hội đồng Nhân dân, Mặt trận Tổ quốc chưa đồng bộ. Nguyên nhân do việc chấp hành chỉ đạo của cấp trên có nơi, có lúc chưa nghiêm túc, triển khai thực hiện thiếu triệt để. Công tác kiểm tra việc thực hiện nghị quyết không thường xuyên; chất lượng một số cuộc thanh tra, kiểm tra, giám sát thấp.

Cuộc điều tra 256, đánh giá về hạn chế, yếu kém trong hoạt động giám sát của hệ thống MTTQVN tỉnh (Ý kiến điều tra về hạn chế, yếu kém trong hoạt động giám sát của: 1. MTTQVN tỉnh; 2. MTTQVN cấp huyện; 3. Của MTTQVN cấp xã; 4. Ban Thanh tra nhân dân; 5. Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng; 6. Giám sát việc thưc hiện phòng chống tham nhũng, tiêu cực; 7. Giám sát về cán bộ, đảng viên và công tác cán bộ). Dù vẫn có những đánh giá trên cả ba mức không hiệu quả, nhiều hạn chế, yếu kém và một số hạn chế, yếu kém, những tỷ lệ trả lời ở ba mức này khá khác biệt. Trong ba mức đánh giá này, tỷ lệ trả lời ở mức không hiệu quả là thấp nhất, chỉ từ 4,2% (hoạt động giám sát 3) đến 7,7% (hoạt động giám sát 7); tỷ lệ trả lời ở mức đánh giá nhiều hạn chế, yếu kém cũng không cao, cao nhất là 16,9% (hoạt động giám sát 5) và thấp nhất là 7,0% (hoạt động giám sát 2); tỷ lệ trả lời cao đều tập trung vào mức đánh giá một số hạn chế, yếu kém cao nhất là 88,8% (hoạt động giám sát 2) và thấp nhất cũng là 78,2% (hoạt động giám sát 5).

Cuộc điều tra 256 đối với một số yếu tố tác động đến chất lượng giám sát của MTTQVN các cấp trong thời gian qua, như: 1. Sự quan tâm của cấp ủy, chính quyền các cấp; 2. Nhận thức chung của cán bộ, đảng viên và nhân dân; 3. Vai trò trách nhiệm, năng lực của Mặt trận các cấp; 4. Vai trò, trách nhiệm của đối tượng được giám sát; 5. Công tác phối hợp giữa Mặt trận với các cơ quan tham gia giám sát. Các đánh giá cho mức tốt chiếm tỷ lệ từ 53,5% đến 72,5%, ở mức đánh giá khá thấp hơn từ 23,9% đến 40,1%, thấp nhất là mức đánh giá trung bình từ 3,5% đến 7,7%.

Giám sát đầu tư cộng đồng ở Ấp 4 – Xã Minh Thắng, huyện Chơn Thành

Qua đó, cho thấy hạn chế, yếu kém và nguyên nhân như đánh giá trên là có cơ sở khoa học.

Từ thực tiễn triển khai, thực hiện giám sát trong những năm qua, có thể đề xuất một số giải pháp nâng cao chất lượng giám sát của hệ thống Măt trận Tổ quốc Việt Nam tỉnh Bình Phước, như sau:

Thứ nhất: Cấp ủy, tổ chức đảng các cấp thường xuyên quán triệt, phổ biến, triển khai thực hiện nghiêm túc văn bản chỉ đạo của Đảng, chính sách pháp luật liên quan đến giám sát của hệ thống Măt trận Tổ quốc Việt Nam đặc biệt là Chỉ thị số 18 - CT/TW ngày 26/10/2022 của Ban Bí thư Trung ương Đảng về “phát huy vai trò, nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác giám sát,  phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội”. Tăng cường lãnh đạo, chỉ đạo đẩy mạnh công tác tuyên truyền để nâng cao nhận thức về về vai trò giám sát của MTTQ Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội, trách nhiệm của cấp ủy, chính quyền các cấp đối với các hoạt động giám sát; kịp thời thông tin tình hình hoạt động của cấp ủy, chính quyền các cấp về thực hiện chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, nhất là việc xây dựng và thực hiện các Chương trình, Dự án có tác động, ảnh hưởng tới cuộc sống của người dân cho MTTQ Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội cùng cấp để phục vụ cho hoạt động giám sát.

Tổ chức đảng, chính quyền, MTTQVN các cấp, nhất là người đứng đầu luôn phải xác định và xem đây là một trong những hoạt động hữu hiệu, quan trọng trong phát huy dân chủ, xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền; từ đó, quan tâm lãnh đạo chỉ đạo phối hợp thực hiện; tạo điều kiện thuận lợi để Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội và Nhân dân tham gia giám sát.

Thứ hai, Hằng năm, Ban Thường vụ cấp uỷ quan tâm cho ý kiến về chương trình, kế hoạch giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cùng cấp, chỉ đạo cho cơ quan, tổ chức, đơn vị liên quan chủ động phối hợp thực hiện. Trong quá trình lãnh đạo, hành, quản lý xét thấy phù hợp, giao nội dung, vấn đề cụ thể cho Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cùng cấp giám sát. Đồng thời, chỉ đạo các cấp uỷ, tổ chức đảng, người đứng đầu cấp uỷ, chính quyền, cơ quan, tổ chức, đơn vị liên quan thực hiện nghiêm chương trình, kế hoạch giám sát và giải quyết các kiến nghị sau giám sát.

Thứ ba, Cấp ủy, chính quyền các cấp cần có văn bản quy định rõ trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân có thẩm quyền phối hợp, tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động giám sát; cơ chế thuận lợi phát huy vai trò giám sát của Nhân dân.

Thứ tư, Quy định rõ trách nhiệm trả lời, giải quyết các ý kiến, kiến nghị; chế tài xử lý tổ chức, cá nhân không hợp tác, gây khó khăn, cản trở hoạt động giám sát, phản biện xã hội hoặc lợi dụng quyền giám sát, phản biện xã hội để gây tổn hại cho tổ chức, cá nhân. Trước hết, cấp ủy các cấp cần áp dụng xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm Điều 14 Quy định Số: 69-QĐ/TW ngày 06 tháng 7 năm 2022 của Bộ Chính trị ( Vi phạm trong lãnh đạo, chỉ đạo, tổ chức thực hiện tiếp thu ý kiến góp ý của nhân dân, giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội). Làm tốt nội dung này sẽ là cơ sở quan trọng  nâng cao vị thế của Măt trận trong giám sát, kiến nghị; đảm bảo không còn việc không tiếp thu, giải quyết, giải trình các kiến nghị của Mặt trận sau giám sát.

Thứ năm, Chính quyền và Ban TT UBMTTQVN các cấp cần thường xuyên rà soát, đánh giá, sửa đổi, bổ sung Quy chế phối hợp với các cơ quan, tổ chức nhằm nâng cao hiệu quả, chất lượng hoạt động giám sát; rà soát, nghiên cứu và đề xuất cơ quan có thẩm quyền sửa đổi, bổ sung hoặc ban hành chủ trương, chính sách, các văn bản quy phạm pháp luật mới có liên quan, tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp.

Thứ sáu, một trong những giải pháp quan trọng, có thể coi như trung tâm các giải pháp đó là: MTTQVN các cấp, người đứng đầu MTTQVN các cấp luôn quan tâm, nghiên cứu, đổi mới, nâng cao chất lượng, hiệu quả giám sát; khẳng định ví trí, vai trò, tầm quan trọng của hoạt động giám sát trong góp phần xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền ngày càng trong sạch, vững mạnh; tác động mạnh mẽ đến cấp ủy, chính quyền bằng những kết quả giám sát và các kiến nghị xác đáng, từ đó quan tâm lãnh đạo và tạo điều kiện cho hoạt động giám sát; mặt khác, tạo niềm tin để phát huy vai trò các tổ chức thành viên, lực lượng tư vấn của Mặt trận các cấp và nhân dân, tích cực tham gia giám sát. Trong bài viết này xin đề cập đến một số kinh nghiệm, giải pháp thiết nghĩ Mặt trận các cấp cần quan tâm nghiên cứu, vận dụng nhằm nâng cao chất lượng giám sát như sau:

- MTTQVN các cấp trên địa bàn tỉnh, hiệp thương thống nhất để cụ thể hóa, xây dựng và thực hiện các kế hoạch giám sát, phù hợp với chức năng, nhiệm vụ và thực tế của địa phương. Đổi mới nội dung, phương thức giám sát, phản biện xã hội theo hướng: Chủ động, từ sớm, từ cơ sở, dân chủ, khách quan, mang tính xây dựng; có trọng tâm, trọng điểm, chú trọng giám sát theo chuyên đề, tập trung vào những vấn đề có liên quan trực tiếp đến quyền, lợi ích chính đáng của nhân dân những vấn đề dư luận xã hội quan tâm, bức xúc. Tăng cường giám sát việc thực hiện kiến nghị của cử tri và nhân dân; việc tu dưỡng, rèn luyện đạo đức, lối sống của người đứng đầu, cán bộ chủ chốt và cán bộ, đảng viên; việc triển khai thực hiện Chương trình hành động số 17-CTr/TU, ngày 30/9/2022 của Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh. Công khai minh bạch kết quả giám sát, phản biện xã hội; định kỳ báo cáo kết quả giám sát, phản biện xã hội; đề xuất giải pháp tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc.

- Một trong những hoạt động góp phần giúp cho hoạt động giám sát hiệu quả, thiết thực đó là việc thu thập thông tin và khảo sát thực tế, xem xét tài liệu liên quan đến nội dung giám sát. Kinh nghiệm cho thấy, thực tế có một số báo cáo của đơn vị giám sát chưa đầy đủ, có nội dung chưa đúng với thực trạng và hồ sơ, tài liệu chứng minh. Do đó, đây là hoạt động quan trọng để kiểm chứng phản ánh đúng thực trạng về lý luận và thực tiễn; khắc phục tình trạng đối phó, hình thức. Trước khi tiến hành hoạt động giám sát, cần chuẩn bị tốt các điều kiện cần thiết về cơ sở lý luận, cơ sở pháp lý và cơ sở thực tiễn. Đối với vụ việc, nội dung phức tạp, những nội dung còn nhiều ý kiến khác nhau cần thiết tiến hành khảo sát, điều tra xã hội học, huy động và phân công trách nhiệm nghiên cứu chuẩn bị nội và ý kiến đánh giá, đề xuất, kiến nghị cụ thể để lấy ý kiến thống nhất.

- Việc tập hợp, tổng hợp ý kiến, kiến nghị giám sát phải khách quan trung thực, đầy đủ, có sự chắt lọc, đảm bảo đầy đủ căn cứ pháp lý, khoa học và thực tiễn, đồng thời, đưa ra các giải pháp có tính khả thi; tránh trường hợp kiến nghị chung chung, hoặc nội dung kiến nghị không rõ, thiếu căn cứ. Thường xuyên theo dõi, đôn đốc sát sao việc tiếp thu trả lời các kiến nghị sau giám sát; đối với các kiến nghị sau giám sát chưa được giải quyết, giải trình rõ ràng, cụ thể cần thiết phải thông báo, kiến nghị phản ánh trước kỳ họp thường kỳ của HĐND, cấp ủy cùng cấp và MTTQVN cấp trên trực tiếp.

-  UBMTTQVN các cấp nhất là người đứng đầu cần tích cực, chủ động tham mưu, tranh thủ sự lãnh đạo của cấp uỷ Đảng, sự đồng thuận của chính quyền; chủ trì phối hợp chặt chẽ với các cơ quan, tổ chức, đơn vị liên quan trong các hoạt động giám sát; linh hoạt trong lựa chọn nội dung và hình thức giám sát phù hợp, thiết thực. Chủ động phối hợp, phát huy lực lượng của các tổ chức, cơ quan hữu quan; các vị Ủy viên,  lực lượng tư vấn, cộng tác viên của UBMTTQVN cùng cấp; các chuyên gia, người có kiến thức, kinh nghiệm trong nội dung giám sát. Thường xuyên nghiên cứu, tập huấn, trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm nâng cao nhận thức, hiểu biết, năng lực của đội ngũ cán bộ chuyên trách công tác Mặt trận các cấp.

- Ủy ban MTTQVN các cấp không ngừng đổi mới nội dung, phương thức hoạt động theo phương châm “hướng về cơ sở“. Nâng cao vai trò trách nhiệm của MTTQVN các cấp trong việc chỉ đạo, hướng dẫn nghiệp vụ cho Ban TTND, Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng; ban hành các văn bản hướng dẫn chi tiết, cụ thể hóa các quy định; hướng dẫn theo hình thứ “cầm tay chỉ việc“  hoặc xây dựng biên soạn các tài liệu theo hình thức sổ tay, cẩm nang (nhỏ, dễ tra cứu) thuận tiện cho việc tra cứu khi thực hiện. Thường xuyên quan tâm kiến nghị cấp ủy, chính quyền quan tâm tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động của Ban TTND và Ban Giám sát Đầu tư của cộng đồng. Quan tâm kiện toàn, thành lập, kiểm tra, hướng dẫn, đôn đốc, nâng cao vai trò, trách nhiệm, năng lực, thực hiện của Trưởng Ban, Phó Ban và các thành viên Ban TTND, Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng; đảm bảo cho các tổ chức này thực hiện đúng quy định, hiệu quả.

- Bên cạnh việc thực hiện giám sát theo các chuyên đề, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cũng thực hiện những hoạt động giám sát thường xuyên thông qua việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ như: Giám sát việc thực thi pháp luật của các cơ quan Nhà nước, chính quyền các cấp thông qua theo dõi việc thực hiện dân chủ ở cơ sở, thực hiện các văn bản quy phạp pháp luật của địa phương, giải quyết đơn thư khiếu nại, tố cáo, phản ánh của công dân, thực hiện tiếp nhận, xử lý đơn thư khiếu nại, tố cáo, phản ánh của công dân, nghiên cứu, ban hành văn bản kiến nghị đến cơ quan có thẩm quyền đề nghị xem xét, giải quyết theo quy định. Tăng cường phối hợp, tham gia hoạt động giám sát của Hội đồng nhân dân các cấp, các tổ chức thành viên và các ngành chức năng có liên quan.